W obliczu wojny! Neurobiologiczne podłoże zespołu stresu pourazowego (PTSD).

Neurobiologiczne podłoże zespołu stresu pourazowego (PTSD) Zespół stresu pourazowego (PTSD) to zaburzenie psychiczne, które rozwija się w wyniku przeżycia traumatycznych zdarzeń. Jest ono szczególnie trudne do leczenia, a jego symptomy mogą trwać latami, utrudniając funkcjonowanie i pogarszając jakość życia. W poniższym artykule przybliżam mechanizmy neurobiologiczne, które kryją się za rozwojem i utrzymywaniem się objawów PTSD oraz przedstawiam obraz procesów zachodzących w mózgu, odpowiedzialnych za to zaburzenie (jak wpływają na nasze zachowanie i emocje). Reakcja na stres i traumę: rola ciała migdałowatego

Kluczową rolę w procesie reagowania na zagrożenie pełni ciało migdałowate, struktura mózgowa będąca częścią układu limbicznego. To ono odpowiada za przetwarzanie i zapamiętywanie emocjonalnych aspektów zdarzeń, szczególnie tych związanych ze strachem i zagrożeniem. Ciało migdałowate reaguje na stres w sposób natychmiastowy, mobilizując reakcje obronne organizmu. Kiedy doświadczamy traumatycznego zdarzenia, aktywacja ciała migdałowatego jest nadmiernie intensywna, co prowadzi do bardzo silnego zakodowania tych emocji w pamięci. U osób z PTSD ciało migdałowate jest często nadaktywne, co powoduje, że reagują one bardzo intensywnie na wszelkie bodźce przypominające traumę. Przez tę nadreaktywność osoba cierpiąca na PTSD może odczuwać silny niepokój, napięcie lub nawet paniczny lęk w odpowiedzi na sytuacje, które zdrowej osobie wydają się neutralne. Dzieje się tak, ponieważ ciało migdałowate, będące „centrum strachu”, utrzymuje bardzo silną pamięć o zdarzeniu, co prowadzi do stałego odczuwania zagrożenia. Jest to również przyczyną typowych dla PTSD objawów, takich jak natrętne wspomnienia i flashbacki, w których osoba przeżywa traumatyczne zdarzenie ponownie.

Hipokamp – pamięć i orientacja w czasie Drugim kluczowym obszarem mózgu zaangażowanym w PTSD jest hipokamp. Hipokamp pełni ważną rolę w konsolidacji pamięci oraz w orientacji czasowej, pomagając nam zrozumieć, kiedy konkretne wydarzenia miały miejsce i rozróżniać przeszłość od teraźniejszości. W PTSD funkcje hipokampa ulegają zakłóceniu, co powoduje, że osoby cierpiące na to zaburzenie mogą mieć trudności z wyraźnym oddzieleniem przeszłości od obecnej chwili. U osób z PTSD hipokamp często wykazuje zmniejszoną objętość, co wiąże się z chronicznym stresem oraz podwyższonym poziomem kortyzolu – hormonu stresu. Zmniejszona aktywność hipokampa wpływa na pamięć epizodyczną, co oznacza, że osoby z PTSD mogą mieć trudności z przypomnieniem sobie zdarzeń w sposób chronologiczny i logiczny. Hipokamp nie potrafi efektywnie osadzić traumatycznego wspomnienia w przeszłości, co prowadzi do „przeżywania” traumy w teraźniejszości – każda sytuacja przypominająca o zdarzeniu wywołuje reakcje emocjonalne, jakby trauma miała miejsce ponownie. Jest to jeden z powodów, dla których osoby z PTSD często przeżywają retrospekcje, czyli niezwykle żywe, przerażające wspomnienia traumatycznego wydarzenia. Kora przedczołowa – kontrola emocji i impulsów Kolejnym istotnym obszarem mózgu, który warto omówić w kontekście PTSD, jest kora przedczołowa. Odpowiada ona za wyższe funkcje poznawcze, takie jak planowanie, podejmowanie decyzji, kontrolowanie impulsów oraz zarządzanie emocjami. U osób z PTSD kora przedczołowa działa mniej efektywnie, co skutkuje problemami z kontrolą nad emocjami i nadmierną impulsywnością. Osłabiona aktywność tego obszaru sprawia, że mózg osoby z PTSD ma ograniczone możliwości „wyciszenia” reakcji ciała migdałowatego. W praktyce oznacza to, że kora przedczołowa nie hamuje w pełni reakcji emocjonalnych, co prowadzi do nadmiernego przeżywania strachu i trudności w racjonalnym przetwarzaniu emocji. Osoby cierpiące na PTSD często doświadczają drażliwości, wybuchów gniewu oraz problemów z koncentracją, co jest związane z obniżoną zdolnością kory przedczołowej do regulowania emocji. Brak kontroli nad impulsami i intensywność reakcji emocjonalnych sprawiają, że osoby te mogą reagować agresywnie nawet w sytuacjach, które w rzeczywistości nie stanowią żadnego zagrożenia.

Oś HPA – hormonalna reakcja na stres Wartą uwagi jest także oś HPA (podwzgórze-przysadka-nadnercza), która pełni kluczową rolę w regulacji reakcji stresowych. W sytuacji zagrożenia podwzgórze inicjuje proces hormonalny, który prowadzi do uwolnienia kortyzolu z nadnerczy. Kortyzol pomaga organizmowi w mobilizacji energii i przygotowaniu do reakcji na stres, ale jego przewlekły nadmiar prowadzi do zmian w mózgu. W przypadku osób z PTSD układ HPA jest stale nadaktywowany, co powoduje chronicznie podwyższony poziom kortyzolu i wyczerpanie organizmu. To nie tylko wpływa negatywnie na strukturę hipokampa, ale również osłabia układ odpornościowy oraz funkcje poznawcze. Przewlekła aktywacja osi HPA zwiększa również wrażliwość na bodźce stresowe, co oznacza, że osoby z PTSD mogą doświadczać intensywnych reakcji emocjonalnych w odpowiedzi na drobne stresory. Nadaktywność osi HPA jest jedną z przyczyn, dla których PTSD jest tak trudne do leczenia i często wymaga długotrwałej terapii, mającej na celu przywrócenie równowagi hormonalnej oraz obniżenie poziomu kortyzolu. Neurobiologiczne konsekwencje PTSD PTSD to zaburzenie, które prowadzi do trwałych zmian w mózgu, wpływających na sposób, w jaki przetwarzamy emocje i reagujemy na bodźce stresowe. Przewlekły stres związany z PTSD powoduje uszkodzenia w obszarach mózgu odpowiedzialnych za pamięć, kontrolę emocji oraz reakcje obronne, co sprawia, że osoby dotknięte tym zaburzeniem doświadczają niezwykle intensywnych i bolesnych reakcji emocjonalnych. Zmniejszona objętość hipokampa, nadreaktywność ciała migdałowatego oraz osłabiona kontrola ze strony kory przedczołowej tworzą kombinację, która sprawia, że PTSD jest trudne do pokonania. Osoby cierpiące na to zaburzenie żyją w ciągłym poczuciu zagrożenia i trudno im przetworzyć traumę jako coś, co należy do przeszłości. Objawy takie jak flashbacki, natrętne myśli, drażliwość czy unikanie bodźców przypominających o traumie są wynikiem zaburzonych mechanizmów przetwarzania informacji w mózgu. Znaczenie terapii i wsparcia Wiedza na temat neurobiologicznych podstaw PTSD otwiera nowe możliwości terapeutyczne, które mogą pomóc osobom cierpiącym na to zaburzenie. Terapia poznawczo-behawioralna oraz metody relaksacyjne pomagają zmniejszyć aktywność ciała migdałowatego i odbudować kontrolę nad emocjami. Leki mogą wspierać proces terapii, regulując poziom kortyzolu i przywracając równowagę chemiczną w mózgu. Kluczowe jest jednak zrozumienie, że leczenie PTSD wymaga czasu i konsekwencji.

Podsumowanie PTSD to zaburzenie o głęboko zakorzenionym podłożu neurobiologicznym. Zmiany zachodzące w ciele migdałowatym, hipokampie oraz korze przedczołowej sprawiają, że osoby cierpiące na PTSD żyją w stanie chronicznego zagrożenia, co wpływa na ich emocje, pamięć i zdolność do racjonalnego myślenia. Dzięki badaniom neurobiologicznym możemy lepiej rozumieć mechanizmy odpowiedzialne za rozwój PTSD i wdrażać skuteczniejsze metody terapeutyczne, wspierające powrót do zdrowia psychicznego i poprawę jakości życia.

 

Autor: Karolina Seta